بلبل پرنده ای خوش آوا است که با نام هایی همچون شباهنگ، هزاردستان و سینه سرخ نیز شناخته می‌شود. برترین و خوش آواز ترین و با حافظه ترین پرنده دنیا بلبل (هزاردستان) است. این پرنده بیشتر در ایران یافت شده و معروف است که نماینده نوای ساز ایرانی محسوب می‌شود. با توسعه شهرها و کاهش و دور شدن باغات از محل سکونت افراد و همچنین دشواری پرورش بلبل عمدتا بدلیل نوع تغذیه، در حال حاضر نگهداری از بلبل رونق ندارد و تعداد اندکی هستند که از این پرنده نگهداری می‌کنند. به همین دلیل جوجه کشی بلبل و پرورش آن در ایران به ندرت دیده می‌شود.
این پرنده حدود ۱۵-۱۶ تا ۲۲ سانتی متر طول داشته و پرهای بخش بالایی بدنش، قهوه ای رنگ هستند. همچنین دمی تقریبا سرخ دارد. بلبل دارای زیر تنه ای تمیز و فاقد لکه روی سینه و پهلو ها می‌باشد. این پرنده بسیار شبیه به بلبل خالدار (یکی دیگر از گونه های موجود در خانواده توکیان) است، ولی رنگ بدنش کمرنگ تر و بیشتر متمایل به قهوه ای بوده و همچنین حلقه سفید دور چشمانش واضح تر دیده می‌شود. بلبل بیشتر در سوراخ درختان و طول رودخانه ها و در دشت های سرسبز زندگی می‌کند.
ویژگی های ظاهری بلبل
پرنده بلبل بسیار زیبا و خوش آواز است. به همین دلیل افراد زیادی علاقه مند به پرورش بلبل هستند. این پرنده دارای نوکی بلند و چشمانی مشکی رنگ، درشت و زیبا و همچنین دم پهن و بلندی می‌باشد. بلبل در اغلب مواقع دم پهن خود را بالا و پایین و به کناره ها تکان می‌دهد. این عمل بخصوص در مواردی که احساس خطر می‌کند، شدت بیشتری می‌گیرد. البته ناگفته نماند که تکان دادن دم، زیبایی بی نظیر و چشمگیر این پرنده را نیز آشکار می‌سازد. بدیهی است با این عمل بلبل خواهد توانست دشمنان خود را به سمت خود کشیده و آنها را از حوالی لانه که بلبل ماده و جوجه ها در آن سکونت دارند گمراه سازد.
دسته بندی از لحاظ آواز
بلبل ها از لحاظ آواز به سه دسته آوازه خوان با نت معمولی، آواز خوان با صدای بم و آوازه خوان دهن موقوم تقسیم می‌شوند. پرنده بلبل تک همسر بوده و پرنده ماده حدود ۴ تا ۶ تخم پس از هر بار جفت گیری می‌گذارد. تخم بلبل دارای رنگی قهوه ای زیتونی (سبز تیره) به همراه لکه های سیاه می‌باشد. مدت زمان جوجه کشی بلبل ۱۶ روز است. پس از اینکه جوجه ها از تخم خارج شدند، تا ۱۰ روز قبل از اینکه بتوانند پرواز کنند، در لانه می‌مانند. پس از آنها لانه را ترک کرده و مدتی نیز در لابلای بوته ها و شاخه های درختان کوچک پنهان می‌شوند. در این مدت، تا زمانی که جوجه ها توانایی پرواز داشته باشند، پدر و مادرشان غذای آنها را تامین می‌کنند.
مراحل جوجه کشی بلبل
جوجه بلبل ها در مدت یک ماه به حد رشد خواهند رسید. پرنده بلبل در طی سال، ۲ بار تولید مثل می‌کند که یک نوبت در اواخر فروردین ماه و نوبت بعدی در اوایل تیرماه است. پرنده نابالغ خال خال و لکه لکه بوده و با خال های نخودی در سینه و پهلو و خال های کمرنگی در پوشش های میانی بال دیده می‌شود. بلبل نر و ماده بسیار شبیه به هم هستند و تشخیص آن تنها به واسطه شنیدن آواز و یا توسط افراد بسیار با تجربه امکان پذیر است.
پرورش بلبل معمولا در نزدیک سطح زمین و در مناطق جنوب شرقی آسیا انجام می‌گیرد. بلبل ها در طبیعت از حشراتی مانند پشه، مورچه، ملخ، جیرجیرک، لارو و مگس و کرم، نرم تنان و میوه هایی همچون توت تغذیه می‌کند. بنابراین نگهداری و پرورش بلبل به علت حشره خوار بودن بسیار کار دشواری می‌باشد.
در پرورش بلبل تغذیه امر حیاتی دارد که جهت تغذیه به این پرنده در قفس می‌بایست، مخلوطی از دان مخصوص و پلیت و گوشت نرم و مواد گیاهی شامل شبدر و یونجه خورد شده استفاده نمود. البته اگر دسترسی به حشرات میسر باشد بهتر است حشرات را جهت تغذیه در اختیار بلبل قرار دهید. از میوه هایی شامل انگور، سیب، تمشک و توت درختی و حتی سنجد نیز می‌توان برای تغذیه این پرنده استفاده کرد.
تکثیر بلبل خرما در قفس
در موقع خرید توجه داشته باشید که جوجه بلبل هزاردستان خالدار، دارای دم مستطیلی بوده و فاقد هرگونه نوار ابرویی در سر می‌باشد. دقت کنید که این پرنده تنها حلقه سفیدی اطراف چشم خود دارد. بلبل از جمله پرندگانی است که در قفس تولید مثل نمی‌کند و نگهداری از آن در قفس نیازمند صرف وقت و توجه بیشتر نسبت به سایر پرندگان زینتی است.
محیط قفس بلبل هزاردستان بهتر است بزرگ و چندین نشیمنگاه برایش آماده گردد. دقت داشته باشید که تغذیه بلبل نیز باید متنوع باشد. بنابراین چنانچه قصد نگهداری و پرورش بلبل بالغ در قفس را دارید تا زمانیکه بلبل به زندگی در قفس عادت نماید، قفس او را با پارچه سفید رنگ بپوشانید تا با سیم های قفس، به خود آسیب نرساند.
پرورش و جوجه کشی بلبل با دستگاه
بهترین راه برای جوجه کشی بلبل، استفاده از دستگاه های جوجه کشی با کیفیت می‌باشد که راندمان بالایی در جوجه درآوری داشته باشند. به دلیل اینکه بلبل جزو پرندگان زینتی قرار گرفته و تخم نطفه دار آن قیمت بالایی نیز دارد، معمولا جوجه کشی از این پرنده را در تعداد کم انجام می‌دهند. همچنین از بین رفتن تعداد زیاد تخم سبب ضرر بیشتر پرورش دهنده می‌شود.
بنابراین دستگاه جوجه کشی خانگی، به دلیل ظرفیت پایین و سهولت در ایجاد شرایط ایده آل رشد، بهترین گزینه برای این کار به شمار می‌رود. البته فراموش نکنید که بلبل ها در مواقعی که دچار استرس می‌شوند، احتمال نوک زدن به تخم ها وجود دارد. به همین دلیل استفاده از ماشین های جوجه کشی درصد موفقیت بیشتری در جوجه شدن تخم ها دارد. دمای ۳۷.۷ درجه و رطوبت ۵۵ درصد در دستگاه برای رشد جنین در دوره ستری بسیار مناسب است.
محل زیست بلبل
پرورش بلبل اغلب در باغات و نخلستان ها و جاهای پردرخت انجام می‌گیرد و گاهی هم در نقاط کم درخت دیده می‌شود. این پرنده در بوته زارها، جنگل های باز، دشت ها، زمین های کشاورزی، و نواحی شهری زندگی می‌کند. این پرنده به طور طبیعی در مناطق حاره ای جنوب آسیا شامل پاکستان، هند، سریلانکا، به سمت شرق تا میانمار و جنوب غرب چین انتشار دارد و در کشورهایی از جمله استرالیا، فیجی، کویت، قطر و… وجود دارد.